بررسی ترکیب های شیمیایی اسانس بومادران هزار برگ (achillea millefolium l.) در رویشگاه های مختلف استان آذربایجان شرقی

بومادران هزاربرگ با نام علمی achillea millefolium l. متعلق به خانواده کاسنی (asteraceae) می باشد. 130 گونه مختلف از این جنس در سراسر جهان پراکنش دارند، از این بین 19 گونه در کشور ایران رویش طبیعی دارد که از این تعداد 7 گونه بومی ایران است. در این مطالعه سرشاخه های گلدار به همراه برگ های روی ساقه و برگ های قاعده ای گیاه در خرداد ماه 1390 از هفت منطقه زنوز، باسمنج، پیربالا، بناب مرند، شبستر، کندلج و جلفا واقع در استان آذربایجان شرقی جمع آوری شده و بعد از خشکاندن در سایه و دمای اتاق جهت استخراج اسانس به روش تقطیر با آب با طرح کلونجر طبق فارماکوپه بریتانیا به مدت 4 ساعت بکار گرفته شد. ترکیب شیمیایی اسانس ها با استفاده از دستگاه های گاز کروماتوگراف (gc) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (gc/ms) شناسایی شدند. بازده متوسط تولید اسانس توسط پیکر رویشی و گل در این گیاه با سه تکرار برحسب وزن خشک ماده گیاهی، برای مناطق مختلف تقریباً برابر 1/0% زنوز، 4/0% باسمنج، 1/0% پیربالا، 2/0% بناب مرند، 1/0% شبستر، 25/0% کندلج و 4/0% جلفا تعیین شد. در مجموع در اسانس زنوز، باسمنج، پیربالا، بناب مرند، شبستر، کندلج و جلفا به ترتیب 35، 38، 48، 43، 45، 37 و 42 ترکیب شناسایی شد که از این میان ترکیب های دلتا-کادینول (3/23-7/3%)، 1،8-سینئول (5/18-7/7%)، جرماکرن d (9/10-7/2%)، آلفا-اودسمول (8-2%)، ترانس نرولیدول (3/11-6/2%) و آلفا-پینن (4/9-6/1%) در همه مناطق مشترک بوده و دارای بیشترین غلظت بودند. با توجه به غلظت بالای دو ترکیب با ارزش 1،8-سینئول و دلتا-کادینول در مناطق باسمنج و زنوز و با در نظر گرفتن بیشترین بازده اسانس، می توان نتیجه گرفت که این دو منطقه برای استخراج 1،8-سینئول و دلتا-کادینول مناسب می باشند.